Konkordancja ulic Pietrowic Wielkich

Konkordancją nazywamy zestawienie wszystkich pojęć związanych z daną rzeczy, przedmiotem czy słowem. W niniejszym tekście przedstawiamy wszystkie nazwy ulic, występujących w Pietrowicach Wielkich – od czasów najdawniejszych do współczesności.

Zestawienie obejmuje zatem stare morawskie określenia „Welko Strana” i „Mało Strana”, jak i wprowadzoną ostatnio nazwę „ul. Zielona”. Chodzi tu o przedłużenie „ul. Miarki” na zachód przez ul. Mickiewicza. Podany obok niemieckich nazw skrót „Str.” oznacza „Straße”, czyli „ulica”.

Przy tej okazji chcielibyśmy zwrócić uwagę na krótkowzroczność pietrowickich urzędników. Prawdopodobnie w 1948 roku wprowadzono zasadę nadawania numerów domów, które na każdej ulicy zaczynają się od numeru 1, przy czym po prawej stronie ulicy występują liczby nieparzyste (1, 3, 5 itd.), a po lewej stronie liczby parzyste (2, 4, 6 itd.). Na ówczesnej ul. Mickiewicza zabudowania występowały dopiero za skrzyżowaniem z ul. Świętokrzyską. Piekarnia „Gminnej Spółdzielni” otrzymała numer 1, dom Klobuczków, po przeciwnej stronie ulicy – numer 2. Kiedy przy ul. Mickiewicza na odcinku między ul. Wyzwolenia a ul. Świętokrzyską pojawiły się nowe zabudowania, urzędnikom postanowili zmienić nazwę fragmentu ulicy. I ten odsinek ul. Mickiewicza (od ul. Wyzwolenia do ul. Świętokrzyskiej) otrzymał nazwę „ul. Chopina”, aby móc domom nadać numerację. Należy zresztą zauważyć, że niemieccy urzędnicy gminni niegdyś byli podobnie krótkowzroczni, o czym jeszcze napiszemy.

Początkowo w Pietrowicach Wielkich używano morawskich określeń „Welko Strana” i „Mało Strana”. „Welko Strana” to obecna ul. 1 Maja, zaś „Mało Strana” to dzisiejsza ul. Wyzwolenia. Te morawskie nazwy z czasem zostały przetłumaczone na język niemiecki jako „Große Seite” oraz „Kleine Seite”. Kiedy pod koniec XVIII wieku wprowadzono dla Pietrowic Wielkich księgi wieczyste, zastosowano w nich określenia „Große Dorfseite” oraz „Kleine Dorfseite”, czyli odpowiednio Wielka i Mała Strona Wsi.

Około 1905 roku ulice Pietrowic Wielkich otrzymały urzędowe określenia. Wielka Strona od skrzyżowania z dzisiejszą ul. Tłustomostką na wschód (w stronę kościoła) została nazwana „Ratiborer Str.”, czyli ul. Raciborska, natomiast w kierunku zachodnim – „Leobschützer Str.”, zatem ul. Głubczycka. W podobny sposób podzielona została Mała Strona. Od skrzyżowania z ul. Mickiewicza na wschód nazywała się ”Johannesstr.”, zatem ul. Jana, a ta w przeciwnym kierunku – „Bernardstr.”, czyli ul. Bernarda. Wszystkie boczne ulice otrzymały także swoje indywidualne oznaczenia, które zazwyczaj miały charakter informacyjny: do Kornic prowadziła „Kornitzer Str.”, czyli ul. Kornicka, do Sudzic – „Zauditzer Str.” (ul. Sudzicka), do ówczesnej cukrowni, a późniejszej roszarni lnu – „Fabrikstr.”, zatem ul. Fabryczna, do cmentarza – „Friedhofstr.” (ul. Cmentarna) itd.

Trzeba uwzględnić, że numery domów dla całej wsi ustalono kolejno. Z numerem 1 zaczęto na ul. Raciborskiej, na jej wschodnim krańcu, mianowicie po północnej stronie tej ulicy. Kolejna numeracja, czyli 1, 2, 3, 4 itd. biegła na zachód do końca wsi, a wracała południową stroną ulicy. Na skrzyżowaniu z dzisiejszą ul. Wyzwolenia numeracja biegła po północnej stronie ulicy, aby na końcu wrócić stroną południową. Tak zwana „stara szkoła”, która stała w miejscu dzisiejszego sklepu Gminnej Spółdzielni, obok kościoła, miała adres „Ratiborer Str. 163”, zaś zabudowania Steuera na Małej Stronie – „Johannesstr. 164” (obecnie ul. Wyzwolenia 1). Jest także godne uwagi, że numery domów na bocznych ulicach zostały włączone do numeracji ulic głównych. Dom narożny „Ratiborer Str.” z „Stolzmüster Str.” miał nr 70 (dzisiejsza ul. 1 Maja 57), a pierwszy dom po prawej stronie dzisiejszej „ul. Tłustomostkiej” otrzymał nr 71. Należy zauważyć, że – zarzucona polskim urzędnikom – krótkowzroczność, nie była obca także niemieckim urzędnikom gminnym. Ostatni dom po północnej stronie „Leobschützer Str.” miał numer 106, po czym następował nr 107 po południowej stronie ulicy. Nie przewidywano żadnych numerów rezerwowych. Dlatego też domy wybudowane na końcu wsi otrzymały nr 106 z dodatkową literą. Dom Kubiczka miał np. numer „106 e”. Ale i to okazało się niewystarczające i dalszym domom do litery „e” dodawano dodatkowo liczby, które sięgały do „106 e¹¹”. Trzeba także uwzględnić, że domy dożywotników, stojące na tych samych parcelach, jak domy gospodarzy, otrzymały dodatkową literę, np. „a”. Postępowano jednak bardzo niekonsekwentnie, bo dom gospodarzy Franza Wiedra (Cyglorza) miał numer domu „72”, stojący po jego prawej stronie (naroże z ul. Tłustomostką) dom dożywotników miał numer „72 b”, natomiast drugi dom (na tej samej działce) przy ul. Tłustomostkiej, numer „72 a”.

Polskie władze nadały ulicom w 1945 roku polskie oznaczenia, które zasadniczo były tłumaczeniami niemieckich nazw. Tak więc „Feldstr.” została przemianowana na „ul. Polną”, „Mühlenstr.” na „ul. Młyńską” itd. Dnia 28 sierpnia 1948 roku „Rada Gminy Piotrowice, pow. raciborski” (taka jest pieczątka na dokumencie) uchwałą nr IV/3/Pr/48 zmieniła nazwy niektórych ulic. Wówczas „ul. Janowicką” zmieniono na „aleję Marszałka Stalina”, „ul. Tłustomostką” natomiast na „ul. Świerczewskiego”. Powstał wtedy także „plac Powstańców Śląskich” z opisem „plac przed szkołą powszechną, gdzie jest pomnik”. Chodzi o obecną siedzibę „Gminnej Spółdzielni” i restauracji „Pasja”, którą w 1945 roku przystosowano na potrzeby szkoły podstawowej (przedwojenna szkoła powszechna, która mieściła się w gmachu, dzisiaj zajmowanym przez Urząd Gminy, była wypalona). Jeżeli chodzi o „pomnik” to miano na uwadze pomnik żołnierzy poległych w czasie I wojnie światowej, który – częściowo zniszczony – stał na tym placu. Nazwy ulic pochodzące z 1948 roku oznaczyliśmy w poniższym zestawieniu gwiazdką (*).

W latach 1970-tych pola „Pobiehofa” (chodzi o teren między obecną ul. Jana Pawła II a ul. Raciborską) przeznaczono pod zabudowę mieszkalną. Równolegle do ul. Jana Pawła II a ul. Konopnickiej powstała nowa „ul. Sienkiewicza”, długości 260 m. Ulicę Jana Pawła II połączono przez ul. Sienkiewicza i ul. Konopnickiej z ul. Raciborską nową „ul. Skłodowskiej–Curie”, która ma 340 m długości. Blisko granicy wsi od ul. Jana Pawła II do ul. Konopnickiej wytyczono nową „ul. Parkową” o długości 140 m. W odległości 20 m na wschód od wlotu ul Parkowej do ul. Konopnickiej biegnie obecnie w kierunku południowym 110-metrowa „ul. Wiosenna”. Trochę dalej na zachód biegnie „ul. Słoneczna” (200 m długości), łącząca ul. Konopnickiej z ul. Raciborską. Między ul. Słoneczną a ul. Skłodowskiej–Curie, równolegle do nich, powstała jeszcze krótka (80 m) „ul. Kwiatowa”, która prowadzi od ul. Raciborskiej w kierunku północnym.

Kiedy okolica ul. Konopnickiej była prawie w całości zabudowana, szukano w Pietrowicach Wielkich za nowymi terenami budowlanymi. Znaleziono je na „Wyhonie”, czyli na terenie byłej roszarni i w kierunku ul. Mickiewicza. Dotychczasowa droga polna, przebiegająca 160 m na południe od ul. Miarki, została nową „ul. Topolową” (długości 280 m). Jednocześnie wydłużono ul. Fabryczną o 160 m tak, że dochodzi do ul. Topolowej. Równolegle do ul. Mickiewicza, po jej wschodniej stronie, poprowadzono dwie ulice długości 210 m, którym nadano nazwy „ul. Klonowa” i „ul. Brzozowa”. Te dwie ulice są bocznymi ulicami ul. Topolowej. Ponadto ul. Miarki przedłużono w kierunku zachodnim przez ul. Mickiewicza małą ulicą (120 m długości) o nazwie „ul. Zielona”. Te nowe ulice obowiązują od dnia 8 kwietnia 2019 roku i w poniższym zestawieniu są oznaczone znakiem „¤”.

Dla lepszego zrozumienia położenia nowych ulic, do niniejszego tekstu dołączono dwa wyciągi z mapy ulic Pietrowic Wielkich.

Aby umożliwić wykorzystania możliwości komputerów w poniższym zestawieniu skróty „ul.”, od „ulica”, i „pl.”, czyli „plac”, umieściliśmy za nazwami ulic, choć jest to sprzeczne z zasadami języka polskiego.

Zestawienie obejmuje wszystkie oznaczenia poszczególnych ulic od czasów najdawniejszych do współczesności. Dzisiejsza „ul. Daszyńskiego” w biegu stuleci nosiła następujące nazwy: „Schlosssiedlung” (osiedle zamkowe), „Gartenstr.” (ul. Ogrodowa), „ul. Ogrodowa” i wreszcie „ul. Daszyńskiego”. Można tę ulicę znaleźć w zestawieniu pod każdą z tych nazw. Przy nazwach wtórnych stoi za nią dwukropek, po którym następują wszystkie nazwy w kolejności od najstarszej, zatem „Ogrodowa ul.: Schlosssiedlung — Gartenstraße — Ogrodowa ul. — Daszyńskiego ul.”.

Należy jeszcze wspomnieć, że według przekazów obecną ulicę Konopnickiej nazywano niegdyś „Napolejońsko cesta”, czyli „ul. Napoleona”. Trzeba zaznaczyć, że pierwotnie szlak z Raciborza do Pietrowic Wielkich przebiegał po dzisiejszej ul. Konopnickiej do brodu przez Psinę (Cynę). W sierpniu 1807 roku w Raciborzu pojawili się pierwsi żołnierze francuscy, którzy po jakimś czasie pomaszerowali w kierunku Opawy – zapewne przejeżdżając przez Pietrowice Wielkie. Ponieważ jednak w żadnym ze źródeł nie znaleźliśmy potwierdzenia nazwy „Napolejońska cesta” pominęliśmy ją w naszej konkordancji.

Pawel Newerla